הארכיון ההיסטורי של אום אל-פחם / الأرشيف التاريخي لأم الفحم /
The historical archive of Umm el-Fahem
Menu
מה השם המלא שלך?
עבד אלרחמאן דאוד אבראהים אחמד סלאמה מערעי כבהא, המוכר בכינוי "אבו סדאם".
מה למדת?
למדתי בחוג למדעי המדינה במכללת עמק יזרעאל. למדתי גם לימודי דת ויש לי רישיון של טוען שרעי.
ספר לנו בבקשה על המשפחה שלך, על אבא, האחים והאחיות. אחר כך נברר עוד נושאים.
אנחנו במקור מברטעה. סבא, האבא של אמי, זיכרונו לברכה, מוחמד אחמד סלאמה אבו ג'בר, הגיע לאזור הזה (אום אל-קטף) בשנת 1905, בתחילת המאה. הוא התגורר באזור הצפוני המכונה "אל-טווילה". אנחנו, כלומר אבא שלי, הגענו מאוחר יותר, בשנת 1943. הדודים שלו כולם היו בברטעה. הייתה לנו אדמה בבעלות שלו כאן, והשתקענו בה. האירועים של 1948 זעזעו את האזור כולו, הרבה אנשים היגרו. בזכות אימא אנחנו נשארנו כאן. היא נאחזה במקום. אבא נעדר לכמה חודשים בזמן הקרבות והגיע ברגע האחרון. אם היה מאחר ביומיים-שלושה הוא לא היה נכלל במפקד האוכלוסין.
היכן היה אבא שלך?
היה אצל הוריו בברטעה. אימא התעקשה להישאר באדמות שלנו, והיא נשארה כאן, ברוך השם. אנחנו חבים לה את ההישרדות שלנו. המשפחה ידעה מעברים מאווירה אחת לאווירה אחרת, משלטון אחד לשלטון אחר. זה היה קשה. אבא לא היה יכול להסתגל לעבודה כשכיר. הוא קנה עדר בקר. למען האמת, חיינו בכבוד מעיבוד האדמה וממרעה. כמובן, היה הממשל הצבאי עם כל ההגבלות.
כמה אחים ואחיות אתם?
עשרה.
כמה בנות וכמה בנים?
חמש בנות וחמישה בנים. חלוקה צודקת.
הסבא שלך, אבי אביך?
הוא חי ומת בברטעה, הוא לא הגיע לאום אל-קטף.
במה עסק סבא שלך?
הוא היה מנכבדי משפחת כבהא. היה לו דיוואן. היה פותר סכסוכים, מטיף בעד הטוב ונגד הרוע. הוא היה מנכבדי ברטעה, כלומר היה אחד הזקנים שהיו בעלי משקל. אבא והדודים שלי גדלו בבית הזה, וזה עבר אלינו בירושה. לא הכרתי את סבא מצד אבא, אבל חייתי עם סבא מצד אימא כשלושים שנה. הוא, עליו השלום, היה גנאלוג ומשורר. אני כותב שירה בשפה הספרותית, הוא כתב בשפה המדוברת. כאשר נערכו בחירות בכפר קרע, הוא תיאר הכול בשירה בדרך מדויקת. הוא לא נכח שם, אבל אמרו שחיבר שיר יפה.
הוא כתב על מהפכת 1936?
כן, בהחלט. הוא כתב על מהפכת 1936, על תבוסת האנגלים, על קרב אל-ד'הראת המפורסם.
מה הוא כתב על המהפכה?
אני זוכר קטעים אחדים. הוא כתב, לדוגמה:
"תושבי ברטעה, ביום חמישי נענו לקריאה ובאו לעזרתו
תקפו אותנו במטוסים ולקחו אותו לד'הראת
לפי איזה עיקרון, לפי איזו דת, הטילו עלינו קיאזין
כדי שישמעו חמיד אלדין ושאר המנהיגים החופשיים
ירו בנו במטרליוז ואלוהים העניק לנו את הניצחון
נענינו לקריאת הקצינים הדרוזים ופגשנו אותם בכיכר
רשום בהיסטוריה, האנגלים ברחו במנוסה מבאב ואדי סמנטאר".
הוא השתתף בקרב?
הוא עצמו לא השתתף. הוא אירח את המורדים. אבו דורה, עבדאללה אסעד ועבד אלרחים חאג' מוחמד היו המנהיגים הבכירים של המרד. כולם היו באים להתארח אצלו בבית. הוא תמך במרד, אבל לא השתתף בו.
היו מקרים שהאנגלים כיתרו את הבית שלו או את הכפר? האם הוא נחקר?
היו פשיטות שגרתיות. אבל האזור שלנו קשה לתנועה ורחוק ממרכז האירועים. האנגלים היו עוברים מכאן. הפשיטות היו בעקבות מודיעין. המודיע היה אומר להם שבבית פלוני ישנם מורדים, והם היו באים. אם לא היה מודיעין, הם לא היו באים. האנגלים היו אלימים. הם הראשונים שהשתמשו בהרס בתים ובעונשים קולקטיביים.
اسمي عبد الرحمن داود إبراهيم أحمد سلامة مرعي كبها ومعروف أكثر بكنية " أبو صدام " .
سنة الولادة : 1953
شو درست؟
درست علوم سياسية في كلية عيمق يزراعيل، وعندي دراسة شخصيّة دينيّة ومعي رخصة مرافع شرعي .
طيب احكي لنا شوي من فضلك عن العيلة، عن عيلتكم ، الأول خلينا نبدأ من الوالد والعيلة والأخوة والأخوات لحد بعدين نسأل عن الأشياء الثانية.
إحنا بالأصل من برطعة، جدي أبو أمي المرحوم محمد أحمد سلامة أبو جبر حضر للمنطقة هاي (أم القطف ) سنة 1905 في بداية القرن يعني، وأقام في المنطقة الشمالية اللي اسمها " الطويلة " ، إحنا جينا متأخرين شوي ، جينا سنة 1943 ، أبوي يعني لحاله ، أعمامي كلهم ببرطعة ، في إلنا أراضي يعني كانت سابقى موجودة أرض بملكيتنا هون واستقرينا فيها . أحداث الـ48 عصفت بالمنطقة كلها وكثير من الناس هجّروا ، ولكن الفضل يعود لأمي اللي أبقتنا هون وتشبثت بالمحل ، حتى غاب أبوي أشهر ، خلال العمليات الحربية وأجا بآخر لحظة لو تأخر يومين ثلاث بحصوهوش [1] هون يعني.
يعني وين كان أبوك؟
أبوي كان عند أهله في برطعة. وأمي أصرّت على البقاء في الأرض ، وبقيت والحمد لله رب العالمين إحنا مدينين إلها أساساً بالبقاء . طبعاً في البداية شهدت العائلة الانتقال من جو لجو ومن حكم لحكم وكان صعب ، أبوي مقدرش يتأقلم يعني بالشغل عامل، فاقتنى قطيعاً من البقر والحقيقة انه كنا نعيش بكرامة من زراعة الأرض الفلاحة ومن رعي المواشي. وكان طبعاً الحكم العسكري وتقييداته.
انتوا اكم أخ وأخت ؟
إحنا 10 أخوة
يعني قديش بنات وقديش أولاد؟
5 و 5 عدالة في التوزيع
وجدّك أبو أبوك؟
جدّي أبو أبي في برطعة هو عاش ومات في برطعة مجاش [2] على أم القطف .
وجدك شو كان يشتغل؟
جدي كان من وجهاء عائلة الكبها وكان عنده ديوان ، بحل مشاكل وبيأمر بالمعروف وبنهى عن المنكر،جدي حقيقة كان من الوجوه المحترمة في برطعة يعني كان يعتبر واحداً من الختيارية اللي كان الهم ثقلهم . ولذلك أبوي وأعمامي تربوا في هذا البيت ونقلت هذه بالوراثة إلنا . أنا جدي أبو أبوي بعرفوش ، بس عشت مع جدي أبو أمي نحو ثلاثين سنة ، وكان الله يرحمه نسابة وشاعراً ، يعني أنا أكتب الشعر ولكن شعر بالفصحى هو كان يكتب بالعامية حتى إنه لما جرت انتخابات في كفر قرع وصفها بشكل دقيق ، يعني هو محضرهاش بس قالوا له فألف قصيدة حلوة .
كتب شي عن ثورة الـ1936؟
آه طبعاً عن ثورة الـ1936 الثورة وعن انهزام الانجليز ومعركة الظهرات المشهورة .
طيب شو كتب عنها؟
– انا حافظ مقتطفات بقول فيها :
"أهالي برطعة يوم الخميس لبوا الندا جاءوا صادقينا
هاجمونا بطيارات وساقونا للظهرات [3]
بأي مبدأ ، بأي دين ضربونا بقيازين[4]
تا يسمع حميد الدين [5] وباقي الزعماء الأحرار
ضربونا بمترليوز[6] ومن الله أتانا الفوز
وأيدنا قول الدروز[7] ولاقيناهم عالدوار[8]
سجّل عندك يا تاريخ الانجليز ولوّا فليخ [9] من باب واد السمنطار[10]".
هو شارك؟
هو لم يشارك ولكن كان مضيفاً للثوار ، يعني داره بتعرف أبو درة، بتعرف عبد الله الأسعد، وبتعرف عبد الرحيم الحاج محمد . قادة الثورة الكبار كلهم كانوا يأتون لبيته ويضيّفهم تمام كان داعم للثورة أما هو كرجل لم يشارك .
ولا مرة حصل انه الانجليز حاصروا البيت أو حاصروا البلد؟ أو تم التحقيق معه؟
هذه مداهمات معروفة ، بس منطقتنا لنقل أولاً صعوبة الحركة فيها وبعدها عن المركز والنشاطات الحقيقية … الانجليز كانوا يمروا مرور يعني ، وطبعاً المداهمات تأتي عن طريق إخباريات ، يعني بيجي مخبر بقول إنّه دار فلان في ثوار بيجوا عليها ، ما حدا أخبر بجوش والانجليز كانوا عنيفين ، يعني أول من سن سنة هدم البيوت هم ، والعقابات الجماعية هاي.
[1]. المقصود لا يعد ضمن الإحصاء الذي قامت به السلطات الإسرائيلية بعد تسلمها منطقة المثلث
[2] . بمعنى لم يأتِ
[3] . الظهرات : هي اسم لمنطقة تقع شمال غربي برطعة وهي غير الحي الذي يعرف بنفس الاسم في عرعرة .
[4] . القيازين : جمع "قيزان" وهي القذيفة الضخمة الحارقة التي كانت تقذف من الطائرات لتثير الفزع والدمار .
[5] . الإمام يحيى حميد الدين حاكم اليمن في تلك السنوات .
[6] . مترليوز : مدفع رشاش كان يستعمله البريطانيون لقمع الثورة والثوار في ثورة 1936 -1939 .
[7] . المقصود هنا ضباط دروز من سورية شاركوا في فصيل المتطوعين العرب الذين جاؤوا مع فوزي القاوقجي وقد أداروا هذه المعركة الموصوفة في المقطوعة .
[8] . المقصود دوّار برطعة .
[9]. المقصود ولّوا هاربين .
[10] . وادي يجري من غربي برطعة باتجاه الغرب ليصب في وادي عارة قرب خربة عارة ومنطقة الأساور .
My name is 'Abd Al-Rahman Dawoud Ibrahim Ahmad Salama Mar'i Kabha, better known by the nickname “Abu Saddam.”
Year of birth: 1953
What did you study?
I studied political science at the Emek Yezreel College. I also studied religious studies and I am a licensed Islamic advocate.
Okay, please tell us a little about your family. Let’s start with your father, brothers, and sisters, and then ask about other things.
We were originally from Barta'a. My late maternal grandfather Muhammad Ahmad Salama Abu Jaber came to this region (Umm Al-Qataf) in 1905, at the beginning of the century. He resided in the northern region called Tawila. We came to the area later on. We came in 1943. Only my father came, my uncles are all in Barta'a. We owned land here so we came and settled here. The events of 1948 affected the entire region and many people were forced to leave, but [we stayed] thanks to my mother who kept us here and clung to the land. My father was missing for several months during the fighting and he appeared at the last moment. If he had come two or three days later, he would not have been included in the census.
Where was your father?
My father was with his family in Barta'a. And my mother insisted on staying at home, and she stayed. Praise be to God, Lord of the worlds. Thanks to my mother, we stayed in our village. Of course, at the beginning the family witnessed the transition between governments, and it was difficult. My father did not adapt to working as a laborer, so he bought a herd of cows. The truth is that we made a respectable living from cultivating the land and raising livestock. Of course, the military administration imposed restrictions.
How many brothers and sisters do you have?
We are 10 siblings – 5 brothers and 5 sisters, split equally.
What about your grandfather?
My grandfather lived and died in Barta’a. He never came to Umm Al-Qataf.
What was your grandfather’s occupation?
My grandfather was one of the dignitaries of the Kabha family and he had an office for solving problems, enjoining good and forbidding evil. Indeed, my grandfather was a respected figure in Barta'a. He was considered one of the elders who played an important role in the village. My father and uncles grew up in that house, so we inherited the tendency to lead. I did not know my grandfather, but I lived with my maternal grandmother for about thirty years. He was, may God have mercy on him, a genealogist and a poet. I write poetry but in classical Arabic; he used to write in colloquial Arabic. When elections were held in Kufr Qari', he described them in detail. He did not participate in the elections but they asked him to write a poem, so he wrote a beautiful poem.
Did he write anything about the 1936 revolt?
Yes, of course, about the 1936 revolt, the defeat of the British, and the famous Dhahrat Battle.
Okay, what did he write about it?
I remember an excerpt that says:
“The people of Barta'a answered the call on Thursday, and they came with sincere intentions
They attacked us with airplanes and drove us to the Dhahrat area.
What principle, what religion, helped them aim cannons at us
Until Hamid al-Din and the rest of the free leaders heard
They aimed cannons at us, and by God, we won
We came at the call of the Druze and we met them in the square
Register, oh history, how the British fled quickly from the entrance to Wadi Al-Samantar."
Did he participate in the revolt?
He did not participate but he hosted the rebels Abu Durra, Abdullah Al-As'ad, and Abd Al-Rahim Al-Haj Muhammad at his home. All the great leaders of the revolt came to his home. He was supportive of the revolt but did not participate in person.
Did the British ever place a siege on the village or on his home? Or was he investigated?
The raids were well known, but our region was difficult to move around in, and it was far from the center and from the real activities … The British only passed by, but of course the raids were the result of informers. In other words, if an informer came and said that so-and-so was hosting rebels, then there would be a raid, and if there was no informing then they would not come. The British were violent. They were the first to start demolishing homes and to inflict collective punishment.
מה מצבך המשפחתי?
אני נשוי, יש לי ברוך השם 16 ילדים, גדולים וקטנים.
בהתחלה עבדת בחקלאות. איזו חקלאות הייתה?
זה היה בימי המנדט. גידלנו שעורה, חיטה, שומשום, ירקות, חצילים. זה מה שהיינו מגדלים באדמות אל-לג'ון.
איך חיו האנשים בילדות שלך? איך היו היחסים החברתיים?
היו יחסים מצוינים, הלוואי שהיום יהיה רק 1% ממה שהיה.
איך הייתה חלוקת האדמות, המשפחות, השכונות?
היו אגבאריה בצפון, ג'בארין במזרח, מחאמיד בדרום מערב, מחאג'נה בדרום.
מי היו הענפים של משפחת מחאמיד?
כיוואן, ח'דר, מסעד, חאמד.
מה זכור לך מהמרד בשנת 1936?
האנגלים באו וכבשו את בית הספר. היה רק בית ספר אחד בשכונת מחאמיד באום אל-פחם. הם באו, כבשו, נשארו חודשיים. כל הכפר היה במרד.
זכורים לך אירועים מיוחדים?
הם כיתרו את בית הספר ובית הקברות, נהרגו יותר מעשרים מבין האנגלים.
אתה זוכר שמות של מורדים?
יוסף חמדאן, אחמד פארס.
היית איתם בקשר?
לא, הייתי ילד בן עשר בערך, אולי פחות.
אבא שלך היה איתם בקשר?
כן. אני זוכר שאבא היה בעין ח'אלד. אני זוכר אילו קשרים היו לאבא. אבא לא יצא עם המורדים, אבל היה מארח. פעם ראיתי עץ תאנה וסביבו היו שיחי פטל. התאנים מצאו חן בעיניי. רציתי לטפס על התאנה. היה שביל בתוך הפטל. ראיתי הרבה אלות. התחלתי לצעוק: "וואו, אבא, כמה מקלות יש!". אבא אמר לי לשתוק. אני זוכר שמוסטפא נפצע, הם היו גרים בשכונת אלחד'ור. הוא היה מנהיג יחידה מהג'בארין. הביאו אותו לאבא, שמו אותו במזבל או במתבן. אמא ז"ל הייתה הולכת […]
الحالة الاجتماعية ؟
متزوج ولي 16 ولد الحمد لله من كبار وصغار .
بلشت عملك بالزراعة ؟ شو الزراعة اللي اشتغلتو فيها ؟
هذاك على زمن الانتداب . شعير،قمح،سمسم ، خضروات باذنجان. كنا نزرع في أرض اللجون .
كيف الناس كانوا عايشين على زمن طفولتك ، كيف كانت العلاقات الاجتماعية؟
ممتازة ، يا ريت في معاملات ومجاملات اليوم1% من اللي بقى.
تقسيم الأراضي والعائلات والحارات ؟
كانت الاغبارية الشمالية والجبارين شرقي والمحاميد جنوب غربي والمحاجنة قبلي [1].
فروع المحاميد شو هي ؟
كيوان ، خضر ، مسعد، حامد.
أنت أول ما وعيت شو صاحي من ثورة ال1936 ؟
أجو الانجليز احتلوا المدرسة ، بقاش غيرها مدرسة المحاميد ام الفحم ، بقوا يجوا يحتلوا ، يقعدوا أشهر . وكل إشي في البلد كان ثاير ، بقت ثورة.
بتذكر أحداث خاصة؟
أجوا طوقوا المدرسة والمقبرة ، قتلوا منهم أكّثر من 20 واحد إنجليز.
صاحي أسامي من الثوار؟
يوسف الحمدان ، بقى أحمد الفارس.
بقى إلك علاقة معهم ؟
لا ، بقيت ولد بحدود عشر سنين أو أقل.
أبوك إله علاقة معهم ؟
آه ، أنا بذكّر لأبوي ، كنا بعين خالد ، بذكّر شو العلاقة مع أبوي ، ما طلع مع الثورة بس بقى يضيف ، في مرة شفت تين وفي عليق استشلبت [2] التين ، هسّة بدي أطلع عالتينة ، هسّة في مسرب بقلب العليق . ورحت وشفت عصي . صرت أصيح وقلت يابا قديش في عصي ، قلل لي أسكت . بذكّر أخرى مشكلة تصاوب مصطفى الأسمر ، بقوا ساكنين بالخضور ، بقى قائد فصيل من الجبارين ، جابوا لعند أبوي حطوه ، بقوا يسموه مِزْبَل ومِتْبَن ، هسّة تروح حياة أمي .
[1] . المقصود الجنوبي .
[2] . المقصود طاب لي منظره .
What is your full name?
Lotfi Awad Qasim Ahmad Mahamid.
Date of Birth:
I was born on 12/5/1930.
Personal status:
Married. I have 16 children, thank God.
You started a farming business. What did you grow?
During the time of the mandate: barley, wheat, sesame, eggplant, vegetables. We farmed on the land of Al-Lajjun.
How did people live during your childhood? How were the social relationships?
Excellent. I wish that today we had 1% of the ethics we had in the past for dealing with each other.
How was the division of lands, families, and neighborhoods?
Ighbariyya were in the north, Jabareen in the east, Mahamid in the southwest, and Mahajna in the west.
What are the branches of the Mahamid tribe?
Kiwan, Khader, Mas'ad, Hamed.
What do you remember from the 1936 revolt?
The British occupied the school. There was no other school in Umm al-Fahem aside from the Mahamid school. They occupied it and remained there for months. And the entire country was involved in the revolt.
Do you remember any special events?
They (the rebels) surrounded the school and the cemetery, killing more than 20 British.
Do you remember the names of the rebels?
Yousef Al-Hamdan, Ahmad Al-Faris.
Did you have any contact with them?
No, I was ten years old or younger.
Did your father have any connection with them?
Yes, I remember that my father had a connection with the rebels. We were in 'Ain Khaled. My father did not go out with the rebels, but he hosted the rebels. One day I saw figs that I liked, and there were a lot of thorny bushes. I wanted to go climb the fig tree, so I passed a narrow trail between the thorny bushes. I saw that there were sticks. I cried and said: Dad, there are a lot of sticks! He told me: Keep quiet. I remember another incident. Mustafa Al-Asmar was injured and they were living in Khudur; he was the leader of an armed faction of the Jabbarians. They brought him to my father. They put him in a place called "mizbal" and "mitban". My mother used to go …
היכן נולדת?
אל-ביאר.
כמה אחים ואחיות יש לך?
חמישה אחים וארבע אחיות.
מה מספר הנכדים שלך?
שלוש נכדות ושלושה נכדים, שאלוהים ישמור על ילדיכם.
מה היה העיסוק של אבא שלך?
אבא שלי בחיים לא עבד. היינו גרים באוהל, ואבא שלי היה סוחר גרוטאות.
כאשר נולדת, האוהלים היו עדיין קיימים?
עדיין היו קיימים. נו, רק ב-1972 אבא שלי הפסיק לגור באוהל.
אתה אומר שהאוהלים היו קיימים עד שנת 1972?
אף שכבר היו לנו בתים רגילים, האוהלים נשארו. לדוגמה, הדוד שלי אסעד אבו בויראת בנה בית רגיל, אולי בשנות הארבעים של המאה הקודמת, אבל הוא לא עבר לגור בו. הוא לא הסכים לגור בו.
איך היו בונים את האוהל? באילו חומרים היו משתמשים?
יש שני אחים מאום אל-פחם, מוחמד אל-שעאר ואחיו יוסף. הם היו לוקחים צמר של עיזים, אורגים ממנו בד. היו לוקחים את הצמר ואורגים אותו במכונת אריגה. הם היו אורגים יריעות בשטח של עשרה או 12 מטרים רבועים. אחר כך היו מביאים חבית ואת היריעות ובונים את החלקים ("שיג") של האוהל, כל חלק ברוחב מטר אחד ובאורך 12 מטר. זה הבית, והוא היה עמיד בחורף.
מה עם עמודי העץ?
שלושה עמודים ואחד באמצע. ישנם בתים שיש בהם ארבעה עמודים. כלומר, לא כל הבתים בדיוק אותו הדבר. האוהל היה מורכב משש יריעות צמר.
אתם הייתם מרכיבים את העמודים?
לקראת החורף היינו מפרקים את האוהל לשש יריעות. היינו מביאים יריעות חדשות ושמים במרכז. הנשים היו אורגות את האוהל. אז היינו עושים חפלה, מכינים ארוחת צהריים לנשים. היינו יושבים על היריעות, והיו מושכים את היריעות כשאנחנו עליהן, כדי שלא יהיו קמטים. היינו מקימים את החלקים מהיריעות משני הצדדים. היינו מביאים קני סוכר והנשים היו שמות את הקנים מסביב.
כאשר ירד גשם, לא נכנסו מים לתוך הבית?
כאשר היה יורד גשם היינו חופרים תעלה. תעלה לאוהל, כדי שהמים לא יחדרו פנימה. מי הגשם לא היו חודרים בכלל. אין יפה יותר מזה. כאשר היה יורד גשם שום טיפה לא הייתה נכנסת.
הייתם מחלקים את האוהל לכמה חדרים נפרדים?
בהחלט. שני חדרים או שלושה, אפילו היו ארבעה חדרים לשייח'ים הגדולים. הבתים של השייח'ים של השבט היו מורכבים מארבעה עמודים. לדוגמה, השייח' בירדן, בשיר אל-חסן, היה לו בית ובו שישה עמודים. זה היה האוהל של שייח' השבט, שייח' שבט אל-ע'וואדרה בירדן.
الاسم الرباعي ؟ :
أحمد حسين صافي بويرات
أي سنه ولدت؟
سنة 1936
وين ولدت؟
بالبيار
قديش عدد الأخوة والأخوات اللي لإلك؟
5 أخوة و4 خوات .
قديش عدد الأحفاد عندك؟
أولاد ابني، الله يخلي أولادكم 6، ثلاث بنات وثلاث أولاد
طيب حياة والدك بإيش اشتغل؟
ولا عمره اشتغل أحنا مضينا الحياة بقينا ببيوت شعر، وكان عنّا طرش [1]، كان عند أبوي طرش.
لما ولدت بقت بيوت الشعر[2] بعدها موجودة؟
شو بعدها موجودة ؟ بال1972 راح بيت الشعر من عنّا إحنا من عند أبوي يعني
هو آخر بيت شعر لل 72 ظلوا؟
حتى بقينا بانيين دور يعني مثلا حياة عمي أسعد لبويرات بنى دور يمكن بالأربعينات 1940 بنى دور ومقعدش فيهن، مقعدش فيهن مرضيش يقعد فيهن.
بيت الشعر كيف بكى ينبني بيت الشعر من إيش؟
في اثنين أخوة من أم الفحم ، محمد الشعّار وأخوه يوسف ، هذول همي بقوا يشكّوا الشعر [3] يجيبوا شعر المعزة ، ويخذوا عندهم ويشدوه من على المنساجة ، يشدوا تقول مثل هينا وعشر أمتار أو 12 متر ، يمدوهن ويجيبوا برميل وخيطان ومنساج يقولوا منساج ويعملوا شقاق [4]، يعني الشقة عرضها تقول متر عرض متر الشقة والطول تقول 12 متر على هوا البيت، وهذا لا يمكن يندب [5] بالشتوية .
شو مع عمدان الخشب ؟
ثلاث عمدان وعمود بالنص، وفي بيوت اللي إلهن أربع عمدان يعني مش كل لبيوت واحد فاهم مش كل لبيوت واحد، بيوت شعر كانت ست شقاق .
وأنتو تحطوا العمدان؟
إحنا على وجهه الشتوية نفرط البيت ، نفرطه بست أشقاق ، ست أشقاق من هذا النوع نفرطه ونجيب شقه جديدة ونحطها بالنص وبجين النسوان يخيطن بيت الشعر ونعمل حفلة ونطبخ ونغدي النسوان على أنهن خيطن بيت الشعر ، ونقعد على بيت الشعر من هون ومن هون وبجرونا فيه ميشان يجبد [6] ، ميشان يجبد ، ونعمل له رواق ، يعني بردوا من شقاق من هون ومن هون من خوف الريح ونجيب قصّيب ، بجين النسوان وبسوين القصيب على داير من دار .
طيب لما بكت تشتي الدنيا؟ بقتش تفوت المي؟
يعني لو تشتي الدنيا منعمل له قناة ، منعمل لبيت الشعر قناة ميشان متفوتش المي لجوه . بقتش تفوت المي أبدا، ولا أحلى منه ولا أجمل منه ، حتى لما تشتي الدنيا ولا نقطة تنزل منه .
بقلب بيت الشعر بقيتوا تعملوا غرف تقسموا؟
أحمد: آه طبعا، غرفتين في بغرفتين في بثلاث، في بأربعة للمشايخ لكبار، مشايخ القبيلة بكين أربع عمدان يعني مثلا تبع شو أسنها تبع الأردن بشير الحسن هذا بقى البيت تبعوا ست عمدان، ست عمدان بقى بيتوا هذا شيخ القبيل تبعهم شيخ القبيلة تبع الغوادرة بالأردن .
[1] . المقصود مواشي من أبقار وضأن وأغنام وماعز .
[2] . مساكن مؤقته يستعملها البدو الرحّل وهي مصنوعة غالباً من شعر الماعز .
[3] . بمعنى يجمعوه .
[4] . مفردها شق وهي الحد الفاصل بين المساحات متعددة الأغراض ( للسكنى والضيافة ) داخل بيت الشعر .
[5] . بمعنى يقع .
[6] . المقصود شده بقوة كي لا يبقى فيه تجاعيد .
Full name:
Ahmad Husayn Safi Bowirat
In what year were you born?
1936.
Where were you born?
In Al-Biyar.
How many brothers and sisters were there in your family?
5 brothers and 4 sisters.
How many grandchildren do you have?
Six – three girls and three boys, may God save your children.
What was your father’s occupation, may God have mercy on him?
He never worked in his life. We spent our life in tents, and my father had a flock of sheep.
When you were born, were the tents still around?
They were still there. Only in 1972 did we remove the tent. So the last tents remained until ‘72.
We even built houses. For example my uncle, 'As'ad Al-Bowirat, may God have mercy on him, built houses. Maybe it was in the 1940s that he built a house but he did not live in it. He was not willing to live in it.
How did you build tents? With which materials?
There were two brothers from Umm al-Fahem, Muhammad al-Sha'ar and his brother Yousef, who used to spin tent fabrics. They would bring goat hair and spin it on a loom. Then they would make a strip where the width of the strip was, say, one meter and the length, say, 12 meters, according to the house, and this cannot be torn in the winter.
What about wooden poles?
Three poles and one in the middle. Some houses had four poles, meaning that not all tents were the same. Some tents were made of 6 pieces.
And you would erect the poles?
At the beginning of the winter we would take the tent apart into six pieces. We would bring new pieces and put them in the center. The women would come and sew the tent together again. We would celebrate, cook, and have a feast for the women after sewing the tent. We would sit on the edge of the tent, on this side and that side, and it would be pulled over, and we would sit on it so that it would be tight. We used to make curtains too, against the wind, and we brought reeds. Women would bring reeds and place them around the tent.
So, when it rained did the water penetrate the tent?
When it rained, someone would make a canal for the tent so that the water did not enter. Then the water never entered. So beautiful and wonderful, even when it rained not a drop could penetrate.
Did you divide the tent into rooms inside?
Yes, of course. Some of them had two or three rooms, and we had four rooms for senior sheikhs. The tents of the tribe’s sheikhs had four poles. For example, the house of Bashir Al-Hassan, the sheikh of the Al-Ghawadara tribe in Jordan, had six poles.
ספר לנו על השכלתך. היכן למדת? אילו תעודות יש לך? ספר לנו על הלימודים בתקופתך – שם בית הספר, המנהל, מורים, מורות. האם היו מורים מחוץ לאום אל-פחם, או כולם היו מאותו אזור?
האמת, אני למדתי עד כיתה ה'. זה היה המקסימום באזור כשהייתי ילד. מי שהייתה לו יכולת ורצה להתקדם, היה צריך להירשם בבית ספר בג'נין. ג'נין נחשבה למרכז המחוז או בירת המחוז של אום אל-פחם וכל הכפרים האלה. אני לא יודע אם מתאים שאזכיר את הסיבות לסירוב לקבל אותי לבית הספר בג'נין. את התשובה קיבלתי שבוע לפני תחילת שנת הלימודים. זה היה קשור לשחיתות של המורים. זו הסיבה שלא המשכתי בלימודים, לא הייתה לי אפשרות אחרת. בשנת 1942 בערך עברתי לחיפה. שם היו לי קרובי משפחה בעלי בתי עסק. אז התחלתי לעבוד איתם בעסקים.
אתה זוכר מי היה מנהל בית הספר אצלכם או מה היו שמות המורים?
בטח, זוכר. האחרון שהיה, מהתקופה שלי, היה טאהר חוסין מכפר סאנור באזור ג'נין.
מורים?
בתקופה ההיא אני חושב שהיו אחד או שניים שהתנאים איפשרו להם ללמד. היו חסן עבד אל-פתאח וג'יה עבד אל-פתאח.
נעבור לניסיון שלך בעבודה. ידוע שהיית חבר במועצה המקומית הראשונה הממונה באום אל-פחם. מי היו חברי המועצה המקומית כאשר ראש העיר היה אחמד אבו חשיש? האם החברות במועצה המקומית הייתה על בסיס מפלגתי או משפחתי? מה היו ההישגים שלכם באותה התקופה?
אם אפשר, ספר לנו על רעיון הבחירות. מתי החלו הבחירות? מי היו החברים במועצה המקומית הנבחרת הראשונה ומי היה ראש המועצה? אתה עדיין משתתף בסולחה, כנציג משפחתך. האם השתתפת ביישוב של סכסוך היסטורי? אלו השאלות שנרצה להתייחס אליהן באופן כללי.
כל הדברים האלה מתועדים אצלי ואתם יכולים לצלם אותם. המועצה המקומית הראשונה הייתה ממונה, על בסיס משפחתי.
על בסיס משפחתי? מי מינה אותה?
משרד הפנים. כלומר, הממונה על המחוז. אנחנו היינו שייכים למחוז חיפה.
אתה זוכר מי היה מושל המחוז שמינה אתכם באותה תקופה?
מושל המחוז, שמו היה סומך. הוא היה עיראקי. האמת, היה אדם אדיב. בדרך כלל מושל המחוז הוא זה שממנה.
הוא היה בקשר ישיר איתכם?
כן, היה בקשר ישיר. זה מזכיר לי אירוע, אנקדוטה. פעם מושל המחוז של ג'נין ביקר בכפר מוסמוס. מושל המחוז נחשב אדם מכובד בעיני האנשים. כל תושבי הכפר באו ורצו לראות אותו. התאספו ילדים רבים. אחד אמר: "ינעל אביכם, מה, הוא קוף שאתם הולכים אחריו?"
وين كنت تقطن في الماضي؟ البيت القديم؟ وكيف كانت البيوت في حينه؟
أولاً كانت في هالسنوات اللي اٍحنا ولدنا فيها ،كانت طريقة الحياة بسيطة وبدائية بدّي أقلك ، كان في هناك بيوت من حجر وطين ، بيوت وسيعة مع خوابي مشان نخزن القمح والحبوب، فاٍحنا كنّا ساكنين في بيت كبير يعني يمكن 10 ب 8 عالقناطر بعرفش اٍذا بتعرف فكرة
وصدقني هاي أثبتت اٍنها أقوى من الباطون والأشياء الحديثة هاي ،زي ما هي ببنوها بطريقة مثبتة فالبيت هاذ كان في اٍلنا بيت ثاني .
وين موجود .. بنفس المحل هون؟
لع، اٍحنا كنّا ساكنين هسّة وين مجمع أبو عبيدة هناك بيتنا اللي كان سابق لأنه كان في جامع للاٍغبارية جامع أبو مية ، مية وعشرين متر فصار طموحات عندهم اٍنهم يبنوا مجمّع فكانت.. اٍتوجهوا اٍلنا اٍذا بنغدر نتبرع بالمكان ، وقلنا لهم هاي نعتبرها جداً فرصة وإٍحنا نقدم هذا الاٍشي بطيبة خاطر.
أي سنة وهبتوا أرضكم للمجمّع أبو عبيدة؟
.بيجوز من 15 سنة أو أكثر هاي ، أنا جيت بنيت هون في ال1959 .
حدّثنا عن ثقافتك وين تعلّمت ؟ شهاداتك؟ حدّثنا عن التعليم بفترتك اٍسم المدرسة، المدير،معلمين ،معلمات ،هل كان معلمين من خارج أم الفحم أم كلهم من نفس المنطقة؟
الصحيح، أنا تعلّمت لحد الصف الخامس لأنه كانت هاي القمة بالمنطقة ،وكان اللي عنده اٍمكانية وبدّه يتقدم لازم يسجل في مدرسة جنين، لأنه جنين كانت تعتبر مركز القضاء أو عاصمة القضاء لأم الفحم وكل القرى هاي، ولأسباب بعرفش هسّة إذا في مناسب اٍني أذكرها ، لأسباب معينة أجاني رفض قبل الاٍفتتاح للثانوية بأسبوع وهذا كان اٍله سبب نتيجة فساد بين المعلمين. ولذالك أتوقفت لهون ومكنش عندي إمكانية ثانية . وأنا بعد ما اٍنه وصلت سنة 1942 تقريباً انتقلت لحيفا ،في حيفا هناك كان في إلي هناك أقارب اللي فاتحين محلاّت تجارية اشتركت معاهم وبدأت بالعمل التجاري.
بتذكر مين كان مدير المدرسة عندكم أو أسامي معلمين؟
طبعاً بذكر ،اللي كان عنا في آخر واحد اللي هو أنا عاصرته طاهر حسين من قرية صانور في منطقة جنين.
معلمين مثلاً؟
معلمين في هذاك الوقت بعتقد ممكن كان واحد أو اٍثنين اللي سنحت لهم الظروف اٍنهم يتعلموا،منهم بعتقد حسن العبد الفتاح ،وجيه العبد الفتاح.
بدنا تنتقل لتجربتك بالعمل ..تجربتك بالعمل،معروف عنك اٍنك كنت عضو نائب بأول مجلس محلّي معين بأم الفحم ، من كان أعضاء هذا المجلس برئاسة أحمد أبو حشيش؟وهل كانت العضوية بالمجلس حزبية- عائلية وشو كانت اٍنجازاتكم يعني بهديك الفترة؟
بعدها اٍذا في مجال تحكي لنا عن فكرة الاٍنتخابات – متى بدأت الاٍنتخابات؟ ومن كان أعضاء أو رئيس أول مجلس محلّي منتخب؟هل ما زلت تشارك بالصلحة كمندوب عن عائلتك وهل شاركت بصلحة تاريخية؟ هاي بشكل مجمل الأسئلة اللي بدنا نتطرق لها ؟
أنا أولاً، كل هاي الأمور عندي موثقة وباٍمكانكم تصوروها يعني أول مجلس محلي كان تعيين ،على أساعلى أساس عائلي ..مين اللي عينه؟
وزارة الداخلية يعني الحاكم لوا اللي كان عادةً كنّا تابعين لحيفا.
متذكر مين كان الحاكم بهذيك الفترة اللي عينكم؟
القائم مقام كان اسمه سوميخ عراقي،أما شخص مؤدب والمزبوط حاكم لوا ،لأنه عادة بقى القائم مقام هو اللي يعين .
هو باٍتصال مباشر؟
هو اللي اٍله الاٍتصال المباشر ، هاي بتذكرني بحادثة بطرفة زي ما بيقولوها ،أجا مرة قائم مقام جنين زار قرية مصمص ،قائم مقام اٍشي كبير للناس مظلّش حدا بالقرية بدهم يتفرجوا على القائم مقام هذا شو هو.وهم ماشيين وراه أتجمعوا أولاد…أتجمعوا أولاد كثار ،في واحد ببساطة قال " ينعل أبوكم هو سعدان لاحقينه؟! "
Tell us about your education. Where did you study? Your certifications? Tell us about education in that time, the name of the school, the principal, teachers. Teachers – were the teachers from outside Umm al-Fahem? Or were all of them from the same area?
Well, I went to school until the fifth grade because that was the highest in the region, and those who could and who wanted to apply had to register for the Jenin school, because Jenin was considered the district center or the capital of the district for Umm al-Fahem and all the surrounding villages, for reasons that I do not know if I can mention. For certain reasons, I was rejected a week before the opening of the high school. This refusal was the result of corruption among the teachers. So I stopped, and I had no second opportunity. Around the year 1942 I moved to Haifa, where I had relatives who owned shops, and together we started a business.
Do you remember who was the principal of the school or names of teachers?
Of course, I remember. The last principal we had was Tahir Husayn. He was from the village of Sanour in the Jenin area.
Teachers, for example?
At that time I believe that there were one or two who had the capacity to teach, Hassan 'Abd al-Fattah and Wajih al-'Abd al-Fattah.
Let's move on to your work experience … It is known that you were a member of the first appointed local council in Umm al-Fahem. Who were the members of this council that was headed by Ahmad Abu Hashish? Was the membership in the council by family affiliation or by party, and what were your achievements in that period?
Then, if you can tell us about the idea of elections – when did the elections start? Who were the members or the head of the first elected local council? Do you still participate in reconciliations between families as a representative of your family, and have you participated in any historical dispute resolutions? These, in general, are the questions that we would like to address.
First, I have documented all of these matters, and you can have copies of them. The first local council was appointed on a family basis.
On a family basis … who appointed it?
The Ministry of Interior, meaning the governor. We were usually affiliated with Haifa.
Do you remember the governor who appointed you at that time?
The qa'im maqam, whose name was Sumikh Iraqi. He was a polite person. Usually it was the qa'im maqam who appointed the members.
אתה יכול לספר לנו על שנת הולדתך, מקום הולדתך והסביבה שבה נולדת וגדלת?
נולדתי ב-9.12.1933 בסביבה כפרית. הוריי ניחנו בכל המאפיינים של הכפריים באותה התקופה. אבי התבסס במידה כלשהי על מסחר כמקור פרנסה. היינו שבעה אחים – ארבעה אחים ושלוש אחיות, ואני הייתי הרביעי. אני זוכר את הימים הקשים, את אורח החיים ואת היחסים בין בני הכפר. כולם הסתמכו על כולם וכולם היו זקוקים זה לזה. בסביבה הזאת ובתנאים ההם גדלתי. אנחנו, ארבעת האחים, למדנו בבתי ספר יסודיים באום אל-פחם. אחי אבו בדיע נולד בשנת 1920 ולמד שלוש שנים בבית ספר. אחי אבו אלעפו נולד בשנת 1925 וגם הוא למד באום אל-פחם. גם אני למדתי שם ונשארתי בבית הספר עד שסגרו אותו בשנת 1948.
אתה לא חיית בתקופה העות'מאנית ולא הכרת אותה במישרין. לא, לא חייתי באותה התקופה, אבל אני יודע מה הייתה רמת החיים של הפלאחים באותה התקופה. אנשים חיו בפשטות מלאה, כולם היו זקוקים זה לזה. בעל משפחה שהצליח להבטיח את החיטה והשמן לכל השנה היה מאושר, כי החיטה והשמן הם הבסיס של המזון. מי שהצליח להבטיח את המצרכים האלה היה מספק מזון למשפחתו לשנה שלמה, וכל השאר זה תוספות. היו אומרים אז: "שנה ללא בצל עברה ללא בישולים".
התרנגולת הייתה חלק ממשק הבית. כל עקרת בית הייתה מגדלת עשר, 15 ואפילו עשרים תרנגולות, לפי יכולתה. היה סחר חליפין. אישה לקחה ביצה למכולת ובתמורה קיבלה מחט, חוטים, סוכר, קמח – דברים שהייתה צריכה. נתנה ביצה ולקחה מה שהייתה צריכה. לכן היה לתרנגולת מעמד כלכלי טוב בבית.
אם פלוני רצה לקחת את החיטה לטחנה ולא היה לו חבל, אבל בבית אחר היה חבל, הוא היה הולך לשם ומבקש חבל. לא בכל בית היה חבל. כל האנשים היו קשורים זה לזה. כאשר הייתה חתונה היו קוראים לכל בעלי הכבשים כדי לספק חלב לבישולי החתונה. עשרות נשים היו אוספות זרדים, היו מדליקים אש לבישול ומבלים מסביב למדורה. כך היו האנשים קשורים זה לזה, הייתה סובלנות רבה. בתקופת המנדט, כאשר האנשים התחילו לעבוד בחיפה, ביפו, במחנות הצבא או בסדנאות הנפחות של הרכבת הבריטית הפלסטינית, הדברים התפזרו. האנשים התחילו לצאת מאום אל-פחם לעבודה בחיפה ובערים אחרות. כך התחיל סגנון החיים להשתנות בהדרגה.
מה זכור לך מתקופת האנגלים?
בתקופת האנגלים, כפי שאמרתי לך, הייתי ילד קטן. אני לא זוכר את האירועים, אבל אני זוכר איך בשנות השלושים הצעירים היו הולכים לעבוד בחיפה או ביפו, ואיך התחילו לנטוש את האדמה.
אתה זוכר קניות של אדמות על ידי יהודים?
כן, אני זוכר. כלומר, היה משהו ששמעתי עליו אבל לא הכרתי את הפרטים. בשנות השבעים של המאה הקודמת היינו הולכים לאסוף יבולים מחוץ לכפר. כלומר, לא יכולנו לסמוך על צמחים שגידלנו. פעם הייתי עם חבר, אספנו צמחים קרוב לנהר אל-מקטע (נחל הקישון). הגיע לשם יהודי אחד, והיה לו אקדח. היה ויכוח ביני לבינו. אמרתי לו: "אתה מגרש אותנו מהאדמה שלנו". הוא שאל: "איך אני מגרש אותך מאדמה שלך? זאת האדמה שלנו. מאיפה אתה?" אמרתי לו: "אתה מאיפה? לא אני. אני צמחתי מהאדמה הזאת. אתה מאיפה באת? מרומניה, מדרום אפריקה? מאיפה באת?" הוא שאל: "מאיזה כפר אתה?" אמרתי: "אני מאום אל-פחם, ואתה מאיפה?" אמר: "אני מכפר תבור. יא חביבי, זו לא האדמה של אום אל-פחם". עניתי: "אלא מה?" אמר: "זו האדמה של כפר רומנה, אני קניתי אותה בשנת 1934. קניתי 400 דונם בארבע לירות לכל דונם, והפלאחים התהפכו עלי. שילמתי שוב ארבע לירות".
يا ريت تعطينا فكره عن سنة ولادتك وين ولدت ، والبيئة إللي ولدت ونشأت فيها :
أنا مواليد 1933 .12 .9 ، ولدت في بيئة قروية ، لأبوين يتمتعوا في كل صفات القروية في ذلك الوقت ، أب كان لحد ما ، يعتمد على التجارة في حياته وفي مدخوله ، وأنا مولود من أسرة مكونة من 7 أنفار، إحنا أربعة إخوة وثلاث خيّات ، أنا بكون الرابع بالترتيب بين الأخوة . أنا اذكر تلك الأيام الصعبة إللي عاشوها الناس كيف كانت علاقات أهل البلد ، وأهل القرية ، الكل يعتمد على الكل ، والكل بحاجه للكل ، في هاي البيئة وفي هاي الحالة أنا نشأت ، إحنا الأربعة الأخوة تلقينا تعليم في مدارس أم الفحم الابتدائية : أخوي أبو البديع مواليد 1920 تعلم 3 سنوات في المدارس ، أخوي أبو العفو مواليد 1925 برضه تعلم في أم الفحم في ابتدائية أم الفحم وأنا كذلك وأنا ظليّت في المدرسة لسنة 1948 لحد ما سكرت المدرسة .
الفترة العثمانية ما عشتها ولا بتعرف عنها أشي بشكل مباشر ؟ :
لع كعيشة فيها ، لكن أنا بعرف شو كان مستوى حياة الفلاحين في هذيك الأيام ، حياة الناس يعني كانت البساطة المتناهية ، إنه الكل بحاجه للكل ، إذا رب الأسرة أمّن القمح والزيت مصروفه للسنة كلها فهاد سعيد لأنه أساس التغذية القمح والزيت ، من استطاع تخزين هاي المؤونة ، استطاع إنه يضمن عائلته لسنة مع مؤن تبعها ، وما تبقى كله إضافات ، أو مثل ما كانوا يقولوا : " سنة بلا بصل مرقت بلا طبيخ " . كانت الدجاجة في حياة الناس هي جزء من اقتصاد الدار ، كانت ربة البيت تقنى عشر دجاجات أو 15 دجاجة حتى 20 دجاجة ، حسب استطاعتها ، وفي التبادل التجاري تودّي البيضة على الدكان ، تجيب إبر، تجيب خيط إبرة ، تجيب سكر ، تجيب طحين ، تجيب مستلزماتها ، تعطيه بيضة تأخذ إللي بدها إياه ، فلذلك كانت الدجاجة إلها موقع اقتصادي جيد في الدار . يعني يبقى في دار فلان – بده يأخذ الطحنة على المطحنة وما عنده حبل ، في عند دار فلان حبل يروحوا يأخذوا الحبل من عند دار فلان ، لأنه مش كل بيت فيه حبل . هسّة كل الناس في حياتهم كان في ترابط ، بيجي عرس يقولوا أصحاب الغنم، يلموا أصحاب الغنم الحليب منشان يطبخوا للعرس ، وعشرات النساء يرحن يلمين حطب منشان يولعوا نار ويسهروا على النار ويطبخوا . كذا كانوا الناس مترابطين الناس في بعضهم البعض كل الناس مترابطين وفي تسامح كبير لأنه هيك حياتهم . إحنا لما صار الانتداب البريطاني، وصاروا الناس يروحوا يشتغلوا في حيفا وفي يافا وفي معسكرات الجيش ، وفي ورش الحدادة تبع القطار البريطاني الفلسطيني ، توزعت الأمور ، وصاروا الناس يطلعوا من أم الفحم على حيفا وعلى المدن ، ويشتغلوا وتقول بدأ نمط الحياة يختلف تدريجيا بدأ يختلف شوي شوي ، وهكذا .
من فترة الانجليز شو بتذكر ؟ :
في فترة الانجليز أول أشي مثل ما قتلك أنا بقيت بعدني ولد صغير الحوادث بشكل عام لا أذكرها لكن أذكر في سنوات ال – 30 كيف الشباب راحوا يشتغلوا على حيفا وكيف راحوا يشتغلوا على يافا ، وكيف بدأوا يتركوا الأرض ويروحوا .
تذكر شراء أراضي مثلا من قبل اليهود؟ :
آه ، أذكر شغله يعني كنت أسمعها لكن ما كنت أعرف تفاصيلها ، في السبعينات كنا نروح نحش حشيش من برة يعني ما نعتمد على الحشيش إلي إحنا زارعينه ، مرة أنا حد نهر المقطع بحش أنا وصاحبي، قام أجا علينا واحد يهودي حامل الفرد دار نقاش بيني وبينه ، بقول له أنت تطردنا من أرضنا قال لي كيف بطردك من أرضك ، قال لي هاي أرضنا أنت من وين ؟ ، قلت له أنت من وين ؟ مش أنا ، أنا طلع نبات من هاي الأرض وأنت من وين جئت من رومانيا ، من جنوب إفريقيا من وين جئت ، قال لي أنت من وين من أي بلد ؟ قلت له أنا من أم الفحم وأنت من وين ؟ قال من كفار طابور ، قال لي يا حبيبي هاي مش أرض أم الفحم قلت له وإلا ؟ قال لي هاي أرض رمانة أنا اشتريت هاي الأرض سنه 1934 -400 دونم في ثمن الدونم أربع ليرات وانقلبوا عليّ الفلاحين ، ودفّعوني أخرى مرة أربع ليرات 400 دونم سنة 1934.
Please tell us when and where you were born and in what surroundings you were born and raised.
I was born on December 9, 1933, in a rural area, to parents who had all the qualities of villagers at that time. My father was dependent to some extent on trade for his livelihood. There were seven children in my family. We are four brothers and three sisters and I am the fourth brother. I remember those difficult days and the relationships between people in the country and among the villagers. Everyone depended on everyone and everyone needed everyone. I was raised in this environment and in this way. We four brothers were educated in Umm Al-Fahem elementary schools: My brother Abu Al-Badi' was born in 1920 and he went to school for 3 years. My brother Abu Al-'Afu was born in 1925 and he also studied in Umm Al-Fahem, at the Umm el-Fahem Elementary School. I did the same and remained in that school until the year 1948 when it was closed.
You didn’t live in the Ottoman period and you know nothing about it?
No. I didn’t live in that period but I know about the standard of living among the peasants in those days. The life of the people was of the utmost simplicity. Everyone needed everyone. If the head of the household had enough wheat and oil for the entire year he was a happy man because wheat and oil are the basic foods. A person who was able to obtain those supplies could guarantee his family food for a year and the rest was all extras or, as people used to say, “A year without onions is a year without cooking”.
In people's lives, chickens were part of the domestic economy. A housewife would keep 10 or 15 chickens, up to 20, whatever she could, and she would go to the shop and barter one egg for needles, thread, sugar, flour, whatever she needed. She would give the shopkeeper one egg and exchange it for whatever she wanted and that’s why chickens had a special economic status in the household. If someone wanted to take grain to the mill and didn’t have a rope – If they knew that someone else had a rope they would go to that person’s house and take the rope, since ropes were not common in every house.
In their lives, all the people were connected. When there was a wedding, sheep owners would collect milk to cook for the wedding and dozens of women would collect wood for the fire around which they gathered to cook and spend the nights. People were connected to each other. Everyone was connected to others and people showed much tolerance because they lived in this way. Life changed with the British Mandate, when people began working in Haifa and Jaffa in military camps and in the metal workshops of the British Palestine Railways. People started leaving Umm Al-Fahem for Haifa and other cities to work there. You can say that life started to change gradually. It started to change little by little.
What do you remember of the British rule?
First of all, during the period of British rule, as I said, I was a young boy. I don’t remember much about the events but I remember that in the 1930s young men went to work in Haifa, went to work in Jaffa, and stopped tilling the land.
For example, do you remember anything about the sale of land to Jews?
Yes, I remember hearing something but not being truly aware of it. In the 1970s we used to bring grass for the cattle from elsewhere, meaning that we were not dependent on what we grew. Once I was collecting grass with a friend of mine close to the Al-Maqta' River. A Jewish man with a pistol approached us. We argued and I said to him: You are expelling us from our land! He said: Why do you say that I am expelling you from your land? He said: This is our land. Where are you from? I said: Where are you from? Do not ask me, for I have grown like a plant on this land. Where did you come from – Romania? South Africa? From where? He said: Where are you from? I said: I am from Umm Al-Fahem. And you? He said: From Kfar Tavor. Then he said: My dear, this is not the land of Umm Al-Fahem, but rather the land of Rummani, and I bought it in 1934, four hundred dunams. I paid 4 liras per dunam. Then the peasants turned against me and made me pay another 4 liras per dunam.
מסמכים היסטוריים/ وثائق تاريخية / Historical Documents
מכתב ממוכתר סאלם למפקח החינוך, ראפיק סאלח, לתשלום שכר טרחה לאב הבית, 1974. מקור: טאליב דאוד אבו בכר.
Letter from Mokhtar Salem to the Inspector of Education, Rafiq Saleh, regarding the payment of fees to a maintenance man, 1974. Source: Talib Daoud Abu Bakr.
חוזה נישואין למר איברהים מוחמד מחמוד אל-עבד ממוסמוס לזינב אל-חליל, 1939. מקור: לא ידוע.
Marriage contract for Mr. Ibrahim Muhammad Mahmoud al-Abd from Mosmus to Zainab al-Khalil, 1939. Source: unknown.
מסמך אזהרה לנהג כלי המכבש שלא מילא את תפקידו, 1929. מקור: מבית טלעת מחאג'נה - מוסמוס.
Warning document for the driver of the press tool who did not fulfill his duty, 1929. Source: Beit Talat Mahajana - Mosmus.
דרכון פלסטיני למר איסמעיל שחאדה עטווה, יליד ביסאן, 1915. מקור: לא ידוע.
Palestinian passport for Mr. Ismail Shahada Atawa, born in Bisan, 1915. Source: unknown.
תעודת זהות של ראש המועצה המקומית כפר קרע, אחמד עבדאללה יחיא, שנות השבעים. מקור: עמותת אל-ביר.
Identity card of the head of the Kfar Kara local council, Ahmed Abdullah Yahya, 1970s. Source: Al-Bir Association.
מסמך לחיבור הכפר סאלם לקו טלפון, 1971. מקור: טאליב דאוד אבו בכר.
Document for connecting the village of Salem to a telephone line, 1971. Source: Talib Daoud Abu Bakr.
עותק מסמך של רשימת הוצאות נסיעה ושכר לעובד אגף לעבודות ציבוריות, נצרת, 1937. מקור: מבית טלעת מחאג'נה - מוסמוס.
A copy of a document listing travel expenses and wages for an employee of the Public Works Division, Nazareth, 1937. Source: Beit Talat Mahajana - Mosmus.
תעודת הצטיינות של כיתה א' למר עבדאללה יוסף קאסם אבו חסן, חיפה, 1938. מקור: חאג' עבדאללה אבו חסן.
1st grade honors certificate for Mr. Abdullah Yusef Qassem Abu Hassan, Haifa, 1938. Source: Haj Abdullah Abu Hassan.
צילום תעודת הזהות של מוחמד יוסף עבד אל-רזאק, בן 50. מקור: בית אל-חאג' מוחמד יוסף עבד אל-רזאק.
Photocopy of the identity card of Muhammad Yusef Abdel-Razzaq, age 50. Source: Beit al-Hajj Muhammad Yusef Abdel-Razzaq.
תעודת זהות של מר אחמד עבדאללה יחיא (כפר קרע), שנות החמישים, מקור: עמותת אל-ביר.
Identity card of Mr. Ahmed Abdullah Yahya (Kfar Qara), 1950s, source: Al-Bir.
מסמך בוררות מלשכת נציב המחוז ג'נין, בדבר סולחת משפחת בדיר, 1949. מקור: מר ערף רושדי.
Arbitration document from the Jenin district commissioner's office, regarding the Badir family pardon, 1949. Source: Mr. Aref Rushdi.
מסמך אזהרה בגין רשלנות בעבודה עם מכונה, 1924. מקור: מבית טלעת מחאג'נה - מוסמוס.
Warning document for negligence in working with a machine, 1924. Source: Beit Talat Mahajana - Mosmus.
תעודת לידה מתקופת האימפריה העות'מאנית ליילוד סאלח קאסם מוחמד אבורה - אום אל פחם, 1908. מקור: לא ידוע.
Birth certificate from the period of the Ottoman Empire for the newborn Saleh Qassem Muhammad Abura - Umm el Fahem, 1908. Source: unknown.
תצלום של בעלות קרקע מבית הדין השרעי בג'נין, 1971. מקור: מביתו של חאג' אחמד עלי אבו בכר סאלם.
Photograph of landowners from the Sharia Court in Jenin, 1971. Source: from the house of Haj Ahmed Ali Abu Bakr Salem.
מפת כפר לג'ון, 1947, מקור: חאג' מוחמד מוסטפא - אבו עומר.
Map of Kfar Lajun, 1947, source: Haj Muhammad Mustafa - Abu Omar.
אשרת מעבר מתקופת המנדט הבריטי, מאת מר אחמד עבדאללה יחיא (כפר קרע), שנות השלושים. מקור: עמותת אל-ביר.
Transit visa from the British Mandate period, by Mr. Ahmed Abdullah Yahya (Kfar Kara), 1930s. Source: Al-Bir Association.
תמונות/ صور / Photos
זקני הואדי/ مسنو الوادي / Elders of the Wadi
חמזה חסיין מוסטפא מחאמיד (1932)، אום אל-פחם, 2011, צילום עמאר יונס.
Hamzah Husayn Mustafa, Mahamid (1932), Umm el-Fahem, 2011, photo by Ammar Younes
באסמה קחאווש אע'באריה (1931)، אום אל-פחם,2011, צילום עמאר יונס.
Basmah Qahavesh Eghbariya (1931), Umm el-Fahem, 2011, photo by Ammar Younes
מוסטפא מוחמד מחמוד אבו אל-ח'רז מחאמיד (1928)، אום אל-פחם, 2011, צילום עמאר יונס.
Mustafa Muhammad Mahmoud Abu Al-Khara Mahamid (1928), Umm el-Fahem, 2011, photo by Ammar Younes
ג'מילה נובאני מחאמיד (1929-2013) ,אום אל-פחם, 2011, צילום עמאר יונס.
Jamilah Nubani Mahamid (1929-2013), Umm el-Fahem, 2011, photo by Ammar Younes
זהרייה מוחמד דאווד יונס (1927), עארה 2011, צילום עמאר יונס.
Zuhriyya Muhammad Dawoud younis (1927), Ara, 2011 photo by Ammar Younes
קאסם סעיד שייח זייד אלכילאני (1937)، אום אל-פחם, 2011, צילום עמאר יונס.
Kasem Said shiekh zaydalani (1937), Umm el-Fahem, 2011, photo by Ammar Younes
סולימאן אחמד כבהא, אשתו ורעייתו, אום אל-קטף, צילום: מחמוד איגברייה, 2008.
Suleiman Ahmed Kabaha and his wife, Umm al-Kataf, photo: Mahmoud Ighbariya, 2008.
חג' פריד חסן איגבריה אבו שוקרי, מוסמוס, צילום: מחמוד איגבריה, 2008.
Haj Farid Hasan Igbaria Abu Shukri, Mosmus, photo: Mahmoud Igbaria, 2008.
יוסף סאלח אבו ליל בביתו, כפר קרע, צילום: מחמוד אגבריה, 2007.
Yosef Saleh Abu Lil in his home, Kfar Kara, photo: Mahmoud Igbaria, 2007.
אחמד עבד אל-קאדיר שרבאג'י מחאג'נה, אום אל-פחם, צילום: נג'את תמייש, 2007.
Ahmed Abd al-Qadir Sharbaji of Khajna, Umm el-Fahem, photo: Najat Tamish, 2007.
חאג' מוסטפא יוסף תמיש, אום אל-פחם, צילום: פרדוס מחאמיד, 2007.
Haj Mustafa Yosef Tamish, Umm el-Fahem, photo: Pardos Mahamid, 2007.
מוחמד חאג' יונס עבד אל-ע'ני מחאג'נה (1918), אום אל-פחם, 2007, צילום שי אלוני.
Muhammad Hajj Younes ‘Abd al-Ghani Mahajnah (1918), Umm el-Fahem, 2007 ,photo by Shay Aloni
נג'יב צאדק ג'בארין (1926), אום אל-פחם, 2007, צילום שי אלוני.
Najib Sadeq Jabarin (1926), Umm el-Fahem, 2007, photo by Shay Aloni
אחמד מוחמד צאדק ג'בארין ואשתו נוואל מחמוד ג'בארין, אום אל-פחם, 2007, צילום שי אלוני.
Ahmad Muhammad Sadeq Jabarin and his Wife Nawal Mahmoud Jabarin, Umm el-Fahem, 2007 ,photo by Shay Aloni
שייח' תופיק עסליה ג'בארין (1925), אום אל-פחם, 2007, צילום שי אלוני.
Sheikh Tawfiq ‘Asaliyya Jabarin (1925), Umm el-Fahem, 2007 ,photo by Shay Aloni
ח'דיג'ה חסן מחאמיד (1913)، אום אל-פחם, 2011, צילום עמאר יונס.
Khadijah Hasan Mahamid, (1913), Umm el-Fahem, 2011, photo by Ammar Younes
חלימה מוחמד סולימאן (1928) ובנה חסן, עארה, 2011, צילום עמאר יונס.
Halimah Muhammad Sulayman Zayd (1928), Ara, 2011, photo by Ammar Younes
מוחמד חסן טמיש מחאג'נה (1932)، אום אל-פחם, 2011, צילום עמאר יונס.
Muhammad Hasan Tamish Mahajnah (1932), Umm el-Fahem, 2011, photo by Ammar Younes
מוחמד מוניב שייח זייד אל-כילאני (1936)، אום אל-פחם, 2011, צילום עמאר יונס.
Muhammad Munib Sheikh Zayd Alan (1936), Umm el-Fahem, 2011, photo by Ammar Younes
מוניפה מוחמד יונס (1923)، עארה, 2011, צילום עמאר יונס.
Munifah Muhammad Younes (1923), Ara, 2011, photo by Ammar Younes
סומייה מוחמד נצאר זאייד אל-כילאני (1930)، עארה, 2011, צילום עמאר יונס.
Sumayyah Muhammad Naser Zayd Al-Glani (1930), Ara, 2011, photo by Ammar Younes
מופיד צאלח עבד אל-נג'יב אע'באריה (1936), מוסמוס, 2007, צילום שי אלוני.
Mufid Saleh ‘Abd al-Najib Eghbariyya (1936), Musmus, 2007 ,photo by Shay Aloni
חאג' כאמל יוסף מחאג'נה עם אשתו מואוויה, צילום: מחמוד אגברייה, 2008.
Haj Kamal Yosef of Khajna with his wife Muawiya, photo: Mahmoud Ighbariya, 2008.
אל-חג'ה פטימה מוחמד אל-חאג' מוסא, אום אל-פחם, צילום: סוהראב אגברייה, 2007.
Al-Hajja Fatima Muhammad Al-Hajj Musa, Umm el-Fahem, Photo: Sohrab Aghbariya, 2007.
סלמאן ג'בר מסאלחה - ראש מועצת כפר קרע לשעבר, כפר קרע, צילום: מחמוד איגברייה, 2007.
Salman Jaber Masalha - former head of the Kfar Kara Council, Kfar Kara, photo: Mahmoud Igbaria, 2007.
מר חליל יוסף אבו זינה בביתו, אום אל-פחם, צילום: יסמין ג'בארין, 2007.
Mr. Khalil Yusef Abu Zina in his home, Umm al-Fahm, photo: Yasmin Jabarin, 2007.
עארף רושדי (1926) ואשתו סנייה, אום אל-פחם, 2007, צילום שי אלוני.
‘Aref Rushdi (1926) & his wife Saniyya, Umm el-Fahem, 2007 ,photo by Shay Aloni
מוחמד ח'ליל ג'בארין (1931) ואשתו רסמייה יוסף ג'בארין, אום אל-פחם, 2007, צילום שי אלוני.
Muhammad Khalil Jabarin (1931), & his wife Rasmiyya Yousef Jabarin, Umm el-Fahem, 2007 ,photo by Shay Aloni
רמזי חוסיין אל-חאג' דאווד מחאמיד (1924), אום אל-פחם, 2007, צילום שי אלוני.
Ramzy Husayn Hajj Dawoud Mahamid (1924), Umm el-Fahem, 2007 ,photo by Shay Aloni
אמנה תאופיק ג'בארין (1925)، אום אל-פחם, 2011, צילום עמאר יונס.
AmnahTawliq Jabarin, (1925), Umm el-Fahem, 2011, photo by Ammar Younes
עריפה נימר מוסטפא סכראן (1935)، אום אל-פחם, 2011, צילום עמאר יונס.
Arefah Nimer Mustafa Saran (1935), Umm el-Fahem, 2011, photo by Ammar Younes
מוחמד עלי חאלד מרחא (אבו חאלד)، (1936)، אום אל-פחם, 2011, צילום עמאר יונס.
Muhammad Alikhalid (Abu Khalid), (1936), Umm el-Fahem, 2011, photo by Ammar Younes
מוניפה מוחמד יונס (1923)، עארה, 2011, צילום עמאר יונס.
Munifah Muhammad Younes (1923), Ara, 2011, photo by Ammar Younes
חניפה מוסא ד'עייף (1932)، עארה, 2011, צילום עמאר יונס.
Hanifah Mousa Di'ayyif (1932), Ara ,2011, photo by Ammar Younes
חאג' מוחמד סעיד אבו עלוה (מוחתאר מואוויה) ורעייתו. מואוויה, צילום: מחמוד איגבריה, 2008.
Hajj Muhammad Said Abu Alouh (Mukhtar Muawiyah) and his wife Muawiyah, Photo: Mahmoud Ighbariya, 2008.
חאג' סולימאן אחמד כבהא ורעייתו, אום אל-קטף, צילום: מחמוד אגבאריה, 2008.
Hajj Suleiman Ahmed Kabah and his wife, Umm al-Kataf, photo: Mahmoud Igbaria, 2008.
חניפה מוסא ד'עייף (1932)، עארה, 2011, צילום עמאר יונס.
Hanifah Mousa Di'ayyif (1932), Ara ,2011, photo by Ammar Younes
חאג' מוחמד פנץ מחאג'נה, אום אל-פחם, צילום: נג'את תמייש, 2007.
Hajj Muhammad Fantz of Khajna, Umm el-Fahem, photo: Najat Tamish, 2007.
מוחמד חוסיין עיק (1931) ואשתו, אום אל-פחם, 2007, צילום שי אלוני.
Muhammad Husayn ‘Eiq (1931) & his wife, Umm el-Fahem, 2007 ,photo by Shay Aloni
ח'ליל אבראהים מחאג'נה (1922) ואשתו יוסרא מוחמד עבד (1943), אום אל-פחם, 2007, צילום שי אלוני.
Khalil Ibrahim Mahajnah (1922) & his wife Yusra Muahammad ‘Abd (1943), Umm el-Fahem, 2007 ,photo by Shay Aloni
יוסף אבו חוסיין (1933) ואשתו תוודוד (1943), אום אל-פחם, 2007, צילום שי אלוני.
Yousef Abu Husayn (1933) and his wife Tawaddud (1943), Umm el-Fahem, 2007, photo by Shay Aloni
לפני 1948/ قبل ال 1948 / Before 1948
כפריים מוואדי עארה בשוק החיות בחיפה, מקור: ארכיון קיבוץ הזורע.
Villagers from Wadi Ara at the animal market in Haifa, source: Kibbutz Hazore'a archive.
עובדי חפירה בהפסקת אוכל במחנה החפירות, מקור: המשלחת האמריקאית של אוניברסיטת שיקגו.
Excavation workers on a lunch break at the excavation camp, source: American Delegation of the University of Chicago.
ילדים מכפר אום אל-דפוף, מקור: ארכיון קיבוץ דליה.
Children from the village of Umm al-Dafouf, source: Kibbutz Dalia archive.
קטיף רימונים בבוסתן אום אל-דפוף, מקור: ארכיון קיבוץ דליה.
Picking pomegranates in the Umm al-Dafuf orchard, source: Kibbutz Dalia archive.
תהליך הריסת הח'אן באום אל-דפוף לנגד עיני תושביו, מקור: ארכיון קיבוץ דליה.
The process of demolishing the Khan in Umm al-Dafuf before the eyes of its residents, source: Kibbutz Dalia archive.
אחד העובדים שהובאו ממצרים להשתתף בחפירות, מקור: המשלחת האמריקאית של אוניברסיטת שיקגו.
One of the workers brought from Egypt to participate in the excavations, source: the American Delegation of the University of Chicago.
כפריים מוואדי עtרה בשוק החיות בחיפה, מקור: ארכיון קיבוץ הזורע.
Villagers from Wadi Ara at the animal market in Haifa, source: Kibbutz Hazore'a archive.
חדר בחאן אום אל-דפוף, מקור: ארכיון קיבוץ דליה.
A room in Khan Umm al-Dafuf, source: Kibbutz Dalia archive.
משלחת מזיכרון יעקב מבקרת בכפר סאברין. המארח ג'אברי אמין אל-חאג'. מקור: ארכיון לשכת העיתונות הממשלתית.
A delegation from Zikrhon Ya'akov visits Kfar Sabrin. Hosted by Jabri Amin Al-Haj. Source: Archives of the Government Press Office.
נשות כפר לג'ון משתתפות בעבודות חפירה, מקור: המשלחת האמריקאית של אוניברסיטת שיקגו.
Women from the village of Lejon participate in excavation work, source: American Delegation of the University of Chicago.
עובדי החפירה חושפים את באר המים העמוקה, מקור: המשלחת האמריקאית של אוניברסיטת שיקגו.
Excavation workers uncover the deep water well, source: University of Chicago American Deligation.
אם ובנה מאום אל-דפוף, מקור: ארכיון קיבוץ דליה.
Mother and son of Umm al-Dafouf, source: Kibbutz Dalia archive.
בית קפה באל-לג'ון, 1925-1939, מקור: המשלחת האמריקאית של אוניברסיטת שיקגו.
Cafe in El-Lejon, 1925-1939, Source: American Delegation of the University of Chicago.
גורן בכפר קירי (ברקע קיבוץ הזורע), מקור: ארכיון קיבוץ הזורע.
Thresher in Kfar Kiri (in the background Kibbutz Hazore'a), source: Kibbutz Hazore'a archive.
הכפר דלית אל רוחה, המקור : ארכיון קיבוץ דליה.
The village of Dalit El Ruha, source: Kibbutz Dalia archive.
ילדה מכפר עארה חוזרת לביתה עם שקיות טבק שקטפה עם משפחתה מהשדה, מקור: לשכת העיתונות הממשלתית. צילום: דוד אלדן.
A girl from Kfar Ara returns to her home with bags of tobacco that she picked with her family from the field, source: Government Press Office. Photo: David Eldan.
שרידי הח'אן באום אל-דפוף לאחר הריסתו, מקור: ארכיון קיבוץ דליה.
The remains of the Khan in Umm al-Dafuf after its demolition, source: Kibbutz Dalia archive.
שיירת גמלים במעבר הכפר מוסמוס, ואדי עארה. מקור: המשלחה האמריקאית של אוניברסיטת שיקגו.
A caravan of camels crossing the Mosmus village, Wadi Aara. Source: The American Delegation of the University of Chicago.
ריקוד דבקה עם נגן הארגול במסיבה בכפר לאג'ון, מקור: המשלחת האמריקאית של אוניברסיטת שיקגו.
Dbekah dance with the argul player at a party in the village of Lajeune, source: American Delegation of the University of Chicago.
פיאד אל-חסן תמיש ובתו בכניסה לדיוואן באל-לג'ון, מקור: המשלחת האמריקאית של אוניברסיטת שיקגו.
Fayed al-Hasan Tamish and his daughter at the entrance to the Diwan al-Lajon, 1925-1935, Source: The American Delegation of the University of Chicago.
אחרי 1948/ بعد ال 1948/ After 1948
חגיגות הולדתו של הנביא מוחמד בלאג'ון. יצוין כי התושבים עדיין היו נאמנים לאימפריה העות'מאנית, 1925-1939. מקור: המשלחת האמריקאית של אוניברסיטת שיקגו.
Celebrations of the Prophet Muhammad's birth in Lajoun. It should be noted that the residents were still loyal to the Ottoman Empire, 1925-1939. Source: The American Delegation of the University of Chicago.
קצינים ישראלים נכנסים לאום אל-פחם. מקור: ארכיון המדינה.
Israeli officers enter Umm el-Fahem. Source: State Archives.
תושבי אום אל-פחם ביום הסיפוח לישראל. מקור: ארכיון המדינה.
Residents of Umm el-Fahem on the day of annexation to Israel. Source: State Archives.
קצין המושל הצבאי פוגש את המוח'תארים של אום אל-פחם. מקור: ארכיון המדינה.
The military governor's officer meets the mukhtars of Umm el-Fahem. Source: State Archives.
המצעד הצבאי הישראלי הראשון באום אל-פחם. מקור: לשכת העיתונות הממשלתית.
The first Israeli military parade in Umm el-Fahem. Source: Government Press Office.
אום אל-פחם: החדש פוגש את הישן. מקור: ארכיון עיתון הארץ. צילום: דוד אולמר.
Umm el-Fahem: the new meets the old. Source: Haaretz newspaper archives. Photo: David Ulmer.
יבול הקציר בוואדי עארה. מקור: אוסף תמונות משפחתי. צילום: מקסים סולומון.
The harvest in Wadi Ara. Source: family photo collection. Photography: Maxim Solomon.
פעולת הקציר עם המגל. מקור: אוסף תמונות משפחתי. צילום: מקסים סולומון.
The act of harvesting with the sickle. Source: family photo collection. Photography: Maxim Solomon.
מוסמוס. מקור: לשכת העיתונות הממשלתית, צילום: פריץ כהן.
Mosmus Source: Government Press Office, Photo: Fritz Cohen.
תמונה של כיתה מכפר קרע שנות השישים, סטודיו אלראשיד (טול כרם), תמונות של עמותת אלביר.
Photo of a class from Kfar Qara in the 1960s, Alrashid Studio (Tul Kerem), photos of the Albir Association.
ילדים מאום אל-פחם ביום הסיפוח. מקור: ארכיון המדינה.
Children from Umm el-Fahem on the day of the annexation. Source: State Archives.
תושבי אום אל-פחם ביום הסיפוח לישראל. מקור: ארכיון המדינה.
Residents of Umm el-Fahem on the day of annexation to Israel. Source: State Archives.
חיילת ישראלית קוראת כרזות מטעם המושל הצבאי. מקור: לשכת העיתונות הממשלתית.
An Israeli soldier reads posters on behalf of the military governor. Source: Government Press Office.
מפגש בין קציני ממשל צבאי ומנהיגי אום אל-פחם. מקור: לשכת העיתונות הממשלתית.
A meeting between military government officers and Umm el-Fahem leaders. Source: Government Press Office.
מפגש דורות בבית הקפה אום אל-פחם. מקור: ארכיון עיתון הארץ. צילום: דוד אולמר.
A meeting of generations at the Umm el-Fahem cafe. Source: Haaretz newspaper archives. Photo: David Ulmer.
יבול הקציר בוואדי עארה. מקור: אוסף תמונות משפחתי. צילום: מקסים סולומון.
The harvest in Wadi Ara. Source: family photo collection. Photography: Maxim Solomon.
שכונת אל-שיכון באום אל-פחם. מקור: האוסף המיוחד. צילום: עמירם ערב.
Al-Shikhun neighborhood in Umm el-Fahem. Source: The special collection. Photography: Amiram Arab.
מקהלת בנות עם נגן אקורדיון בחגיגות עשר שנים להקמתה של מדינת ישראל. מקור: לשכת העיתונות הממשלתית, צילום: משה פרידמן.
A girls' choir with an accordion player in the celebrations of ten years since the founding of the State of Israel. Source: Government Press Office, Photo: Moshe Friedman.
המורה עבד אל-ראוף אל-קרבי ותלמידיו (כפר קרע). מקור וצילום: עמותת אל-ביר.
The teacher Abd al-Rauf al-Karbi and his students (Kfar Qara). Source and photo: Al-Bir association.
מקהלת תלמידים בכפר קרע מתכוננת לטקסי יום העצמאות הישראלי. מקור וצילום: עמותת אל-ביר.
A student choir in Kfar Kara is preparing for the Israeli Independence Day ceremonies. Source and photo: Al-Bir association.
תושבי אום אל-פחם ביום הסיפוח לישראל. מקור: ארכיון המדינה.
Residents of Umm el-Fahem on the day of annexation to Israel. Source: State Archives.
בית כפרי מסורתי. מקור: ארכיון המדינה.
A traditional country house. Source: State Archives.
נקודת איסוף נשק מאנשי אום אל-פחם, מקור: לשכת העיתונות הממשלתית.
Weapons collection point from the people of Umm el-Fahem. Sorce: the government press office.
תהליך טעינת קציר בוואדי ערה, 1953, אוסף תמונות משפחתי, מקסים סולומון.
Harvest loading process in Wadi Ara, 1953, family photo collection, Maxim Solomon.
חנות הטקסטיל של מוחמד עלי סבאח. מקור: ארכיון עיתון הארץ. צילום: דוד אולמר.
Muhammad Ali Sabah's textile shop. Source: Haaretz newspaper archives. Photo: David Ulmer.
רכב צבאי ישראלי בקו הירוק מדרום לאום אל-פחם. מקור: לשכת העיתונות הממשלתית. צילום: משה פרידמן.
An Israeli military vehicle on the green line south of Umm el-Fahem. Source: Government Press Office. Photo: Moshe Friedman.
בתור לקבלת הדואר, 1965, ערערה, מחמוד ראשיד יונס.
In the line for of the mail reception, 1965, Ar'ara, Mahmoud Rashid Younes.
כיתת נגרות ראשונה בכפר קרע. מקור וצילום: עמותת אל-ביר.
First carpentry class in Kfar Kara. Source and photo: Al-Bir association.
תהלוכת החתן (כפר קרע), מקור וצילום: עמותת אל-ביר.
The groom's procession (Kfar Qara), source and photo: Al-Bir association.
סרטונים/ مقاطع فيديو / Videos
עדויות בע"פ/ شهادات شفوية / Oral Testimonies
الحاجة خديجة حسن محاميد معمرة عايشت الفترة الإنكليزية بلغت فوق ال105 سنة. تصوير أرشيف ام الفحم ووادي عارة، صالة العرض للفنون ام الفحم. חאג'ה חדיג'ה חסן מחאמיד, חיה בתקופת המנדט האנגלי והגיעה לחיות יותר מ-105 שנים. ראיון ועריכה: ארכיון אום אל-פחם ואדי עארה.
Haja Khadija Hassan Mahameed, lived during the English Mandate and lived to be more than 105 years old. Interview and editing: Umm el-Fahem Wadi Ara archive.
مقطع من مقابلة اجراها ارشيف ام الفحم ووادي عارة مع الحاج لطفي العوض محاميد من سكان ام الفحم. الحاج لطفي عوض هو من مؤسسي الحزب الشيوعي في ام الفحم وكان نشاطا سياسيا. عايش الفترة الإنكليزية ومر بتجارب مريرة مع المحتل الانكليزي.
קטע מתוך ראיון עם חאג' לוטפי אל-עוואד מחאמיד, תושב אום אל-פחם. חאג' לוטפי עוואד הוא ממייסדי המפלגה הקומוניסטית באום אל-פחם והיה פעיל פוליטית. הוא חי את בתקופת המנדט האנגלי וחווה חוויות מרות תחת כיבושו. ראיון ועריכה: ארכיון אום אל-פחם וואדי עארה.
Excerpt from an interview with Haj Lutfi al-Awad Mahamid, a resident of Umm el-Fahem. Haj Lutfi Awad is one of the founders of the Communist Party in Umm el-Fahem and was politically active. He lived during the British Mandate and experienced bitter experiences under its occupation. Interview and editing: Umm el-Fahem Wadi Ara archive.
مقابلة شفوية مع الشيخ توفيق عسلية رئيس محكمة الاستئناف الشرعية سابقا ، المقابلة اجريت عام 2017. أجرى المقابلة السيد محمود احمد اغبارية (ابو انس). ראיון עם שייח' תאופיק עסליה, ראש בית הדין השרעי לערעורים לשעבר. ראיון: מר מחמוד אחמד אגברייה (אבו אנאס). עריכה: ארכיון אום אל-פחם וואדי עארה, 2017.
An interview with Sheikh Tawfiq Asliya, former head of the Sharia Court of Appeals. Interview: Mr. Mahmoud Ahmed Agbariya (Abu Anas). Editing: Umm el-Fahem Wadi Ara Archives, 2017.
مجموعة من المقاطع من المقابلات الشفوية التي اجراها ارشيف ام الفحم ووادي عارة مع مجموعة من كبار السن من منطقة وادي عارة. حيث تحدثوا عن مواضيع عدة، من ضمنها الحياة في فترة الانتداب ، وفي فترة الحكم العسكري ، وتشمل الحياة التعليمية ، والحالة الاقتصادية، والعمل والتراث، والحالة السياسية. المقابلات اجريت عام 2017.
אוסף קטעים מראיונות עם מספר זקני ואדי עארה. המרואיינים דיברו על נושאים שונים, ביניהם החיים בתקופת המנדט ותקופת השלטון הצבאי, לרבות מצב החינוך, המצב הכלכלי, העבודה, המסורת, והמצב המדיני והפוליטי ששרר בתקופות השונות. ראיון ועריכה: ארכיון אום אל-פחם וואדי עארה, 2017.
A collection of excerpts from interviews with several elders of Wadi Ara. The interviewees talked about various topics, including life during the mandate period and the period of military rule, including the state of education, the economic situation, work, tradition, and political situation that prevailed in the various periods. Interview and editing: Umm el-Fahem Wadi Ara archive, 2017.
תיעוד היסטורי/ توثيق تاريخي / Historical Documentation
فيلم تاريخي بالابيض والاسود عن معركة مجيدو في منطقة مرج بن عامر بين القوات البريطانية بقيادة الجنرال إدموند ألنبي والقوات العثمانية عام 1918، وانتهت بانتصار حاسم للبريطانيين.
סרט היסטורי בשחור לבן על קרב מגידו 1918, שנערך באזור מארג' בן עמאר, בין הכוחות הבריטים בראשות הגנרל אדמונד אלנבי, והכוחות העות'מאניים. הקרב הסתיים בניצחון מכריע של הבריטים.
A historical film in black and white about the Battle of Megiddo 1918, held in the area of Marj Ben Ammar, between the British forces led by General Edmund Allenby, and the Ottoman forces. The battle ended in a decisive victory for the British.
مقاطع مختارة لرياضة كرة القدم في ام الفحم في سنوات ال 90.
קטעים נבחרים של כדורגל באום אל-פחם בשנות ה-90.
Selected clips of football in Umm el-Fahem in the 90s.
مقطع فيديو من زيارة عُضو الكنيست السابق مائير كاهانا؛ زعيم حركة «كاخ» لأُمّ الفحم عام ال1984 ، والتي على اثرها حدثت مُواجهات عنيفة بين المُتظاهرين والشُرطة الإسرائيليّة . الفيلم من انتاج ارشيف ام الفحم ووادي عارة/ صالة العرض للفنون ام الفحم.
סרטון קצר מביקורו של חבר הכנסת לשעבר מאיר כהנא, מנהיג תנועת כ"ך, באום אל-פחם ב-1984. הביקור הוביל לעימותים אלימים בין המפגינים למשטרת ישראל. הפקה: ארכיון אום אל-פחם ואדי עארה.
A short video from the visit of former Knesset member Meir Kahana, leader of the Kach movement, to Umm el-Fahem in 1984. The visit led to violent clashes between the demonstrators and the Israeli police. Production: Umm el-Fahem Wadi Ara archive.
مقطع فيديو لحفل زفاف من سنوات ال50 للسيد عارف رشدي اغبارية، ويظهر في الفيديو العادات والتقاليد القديمة في حفل الزفاف ، كما تظهر البيوت القديمة في ام الفحم بالألوان. الفيلم خاص بارشيف ام الفحم ووادي عارة، صالة العرض للفنون ام الفحم.
חתונה משנות ה-50 מאת עארף רושדי אגבריה. בסרטון מוצגים המנהגים והמסורות הישנות של החתונה, לצד צילומי צבע של הבתים הישנים באום אל-פחם.
A wedding from the 1950s by Aref Rushdi Agbaria. The video shows the old customs and traditions of the wedding, alongside color photographs of the old houses in Umm el-Fahem.
تصوير مقاطع فيديو من أجواء سقوط الثلوج في مدينة ام الفحم عام 1992. تصوير ستوديو عنان. مونتاج أرشيف وادي عارة وام الفحم ، صالة العرض للفنون. קטעי וידאו מאווירת השלג בעיר אום אל-פחם בשנת 1992. צילום: סטודיו ענן. עריכה: ארכיון אום אל-פחם וואדי עארה.
Video clips of the snow atmosphere in the city of Umm el-Fahem in 1992. Photo: Enan Studio. Editing: Umm el-Fahem Wadi Ara archive.
مقطع فيديو عن الإعلان عن بلدة ام الفحم كمدينة عام 1984. يظهر في الفيديو مقدم الأخبار المعروف سابقا حاييم يفين يقدم الخبر. كما يظهر في التقرير الإخباري شخصيات فحماوية معروفة من ضمنها اول رئيس بلدية لأم الفحم الأستاذ هاشم محاميد رحمه الله.
הכרזת הישוב אום אל-פחם כעיר בטלוויזיה הישראלית, 1984. את הדיווח מגיש הקריין, חיים יבין. בנוסף נראים בסרטון אישים ידועים של אום אל-פחם, ביניהם ראש העיר הראשון שלה, מר האשם מחאמיד ז"ל.
The announcement of the settlement of Umm el-Fahem as a city on Israeli television, 1984. The report is presented by the announcer, Haim Yavin. In addition, well-known personalities of Umm el-Fahem are seen in the video, including its first mayor, the late Mr. Hashem Mahmid.
الفيلم يعرض مدينة ام الفحم على مر الزمان من الفترة العثمانية حتى يومنا هذا. الفيلم من انتاج أرشيف ام الفحم ووادي عارة، صالة العرض للفنون.
הסרט מציג את העיר אום אל-פחם מהתקופה העות'מאנית ועד היום. הפקה: ארכיון אום אל פחם וואדי עארה.
The film presents the city of Umm el-Fahem from the Ottoman period to the present day. Production: Umm el-Fahem Wadi Ara Archive.
فيديو قصير من الفترة الانتدابية تظهر فيه مجموعة من القرى والبلدات العربية ، الفيديو يعرض الحياة في هذه البلدات والقرى، ويظهر فترة التمرد العربي عام 1936
סרטון קצר מתקופת המנדט הבריטי והמרד הערבי, שהתרחש בשנת 1936. הסרטון מציג את החיים בקבוצת כפרים ועיירות ערביות.
A short video from the period of the British Mandate and the Arab Revolt, which took place in 1936. The video shows life in a group of Arab villages and towns.
סרטים דוקומנטריים/ أفلام وثائقية / Documentary Films
مقطع فيديو يعرض قصص نجاح بعض المؤسسات المختلفة في مدينة ام الفحم ومن ضمنها صالة العرض للفنون.
סרטון המציג את סיפורי ההצלחה של כמה מהמוסדות השונים באום אל-פחם, כולל הגלריה לאמנות.
A video presenting the success stories of some of the various institutions in Umm el-Fahem, including the art gallery.
فيلم قصير من تصوير المصور عمار يونس من عرعرة. حيث قام المصور بتصوير مجموعة من النساء المسنات . واسمى الفيلم " عرائس بالابيض". عرض الفيلم في معرضه الفني الذي عرض في صالة العرضض والفنون ام الفحم عام 2017
קטע קצר בו מתועדות זקנות מאיזור ואדי עארה, מתוך הסרט המלא "כלות בלבן", של הצלם עמר יונס מערערה. הסרט הוצג בתערוכת האמנות של הצלם, שהוצגה בגלריה לאומנות אום אל-פחם ב-2017.
A short segment documenting old women from the Wadi Ara area, from the full length film "Brides in White", by the photographer Amr Younes Ma'arara. The film was presented at the photographer's art exhibition, which was exhibited at the Umm el-Fahem Art Gallery in 2017.
الفنانة العالمية يوكو انو تشارك في افتتاح معرض " شباك مفتوح" في صالة العرض للفنون ام الفحم, 1999.
האמנית הבינלאומית, יוקו אונו, משתתפת בפתיחת תערוכת "חלון פתוח" בגלריה לאמנות אום אל-פחם, 1999.
The internatio artist, Yoko Ono, participates in the opening of the "Open Window" exhibition at the Umm el-Fahem Art Gallery, 1999.